ძალიან დიდი თავშეკავება მჭირდებოდა, რომ ამ ბლოგზე ტუბერკულოზზე არაფერი არ დამეწერა. მოთმინების ეს უნარი ნამდვილად გასაკვირია, ტუბერკულოზი ხომ ერთ-ერთი უძველესი ინფექციაა და შესაბამისად, ყველაში უდიდეს ინტერესს იწვევს!
მაგრამ მეტი მოთმინება აღარ მოგვიწევს.
ლოდინი დასრულდა.
ჩვენი დრო მოვიდა!
რადგან..
24 მარტს ტუბერკულოზის მსოფლიო დღე აღინიშნება და როდის, თუ არა ახლა, და სად, თუ არა აქ, ტუბერკულოზზე უნდა ვისაუბროთ.
ტუბერკულოზის აღსანიშნავად 24 მარტი საგანგებოდ შერჩეული თარიღია. 1882 წელს, სწორედ ამ დღეს, გერმანელი ექიმი და მიკრობიოლოგი, რობერტ კოხი, ბერლინში გერმანულ ფიზიოლოგიურ ასოციაციის წინაშე გამოვიდა და განაცხადა, რომ ტუბერკულოზი ინფექციური დაავადებაა და მან ამ დაავადების გამომწვევი აღმოაჩინა.
ეს იმ დროისთვის უდიდესი მოვლენა იყო. მანამდე ფართოდ იყო გავრცელებული მოსაზრება, რომ ტუბერკულოზი თანდაყოლილ დაავადებას წარმოადგენდა. შესაბამისად, ტუბერკულოზს გადამდებად არ მიიჩნევდნენ და არც დაავადების გავრცელების პრევენციისთვის შესაბამის ზომებს იღებდნენ. ინფექციური დაავადების შემთხვევაში გამომწვევის აღმოჩენა და მისი ბუნების დადგენა უმნიშვნელოვანესია დაავადების დიაგნოსტიკის, მკურნალობისა და პრევენციისთვის.
შესაბამისად, ალბათ წარმოგიდგენიათ, თუ როგორ შეხვდა სამედიცინო საზოგადოება კოხის გამოსვლას…
..ამ განცხადებას განსაკუთრებული რეაქცია არ მოჰყოლია. მეტიც, გამოჩენილი მეცნიერი რუდოლფ ვირხოვი, კოხის განცხადებას სკეპტიკურად შეხვდა. ის მიკრობული თეორიის მოწინააღმდეგე იყო და მხოლოდ თავისი თეორიის სჯეროდა, რომლითაც ყველა დაავადების გამომწვევად უჯრედების გაუმართავ აქტივობას მიიჩნევდა. ვირხოვისგან ეს რეაქცია ადვილი გასაგებია – ის ყველაფერს უჯრედის შიგნიდან უყურებდა და როგორც ჩანს, დიდი სურათის დანახვა უჭირდა. მისი მოსაზრება, რომ ყველა დაავადება უჯრედების გაუმართავი მუშაობით არის გამოწვეული, არასწორი არ არის, რადგან ორგანიზმი უჯრედებისგან არის აგებული და ბუნებრივია, ყველა დარღვევა უჯრედის და უჯრედული პროცესების დარღვევასთან არის დაკავშირებული. მაგრამ ეს არაფრით გამორიცხავს, რომ ტუბერკულოზს მიკობაქტერია იწვევს, რომელიც, ასევე, ორგანიზმში უჯრედების მთლიანობას არღვევს.
საბოლოოდ, სამედიცინო საზოგადოებამ კოხის აღმოჩენა აღიარა და 1905 წელს ამ აღმოჩენისთვის მან ნობელის პრემია მიიღო ფიზიოლოგიასა და მედიცინის დარგში.
მიუხედავად იმისა, რომ ჯერ კიდევ ანტიკური ხანიდან არსებობს, დღესდღეობით განკურნებადი დაავადებაა და სამკურნალო მედიკამენტებიც არსებობს, ტუბერკულოზი მაინც რჩება მსოფლიო ჯანდაცვის გამოწვევად. ტუბერკულოზი მეორე ადგილზეა ყველაზე მომაკვდინებელ ინფექციურ დაავადებებს შორის (პირველ ადგილზე COVID-19-ა). 2022 წელს მსოფლიოში ტუბერკულოზით 1.3 მილიონი ადამიანი გარდაიცვალა. ანუ, მხოლოდ ერთ წელიწადში ტუბერკულოზმა მილიონზე მეტი ადამიანი მოკლა. ხოლო იმავე წელს, 10.6 მილიონი ადამიანი დაავადდა. ეს ტენდენცია ბოლო წლებში მსგავსია, ყოველწლიურად დაახლოებით 10 მილიონი ადამიანი ხდება ავად ტუბერკულოზით.
ტუბერკულოზის დაავადებისთვის დამახასიათებელი ნიშნები ჯერ კიდევ ეგვიპტურ მუმიებშია აღმოჩენილი, რომლებიც ქრისტეშობამდე 2400 წლით თარიღდება. თუმცა დაავადების ბუნებისა და გამომწვევის შესახებ 1882 წლამდე არაფერი იყო ცნობილი.
სიყვარული ჟამიანობის დროს
მე-19 საუკუნეში ტუბერკულოზი რომანტიკულ საბურველში იყო გახვეული. მწერლები და პოეტები ამ სასიკვდილო დაავადებას მგზნებარედ და აღფრთოვანებით ასახავდნენ თავიანთ ნაწარმოებებში. ამ დამოკიდებულებამ ისეთ სიმაღლეებს მიაღწია, რომ ქალები ხშირად სახეს თეთრად იპუდრავდნენ, რათა ტუბერკულოზით დაავადებულივით გაფითრებული კანი ჰქონოდათ.
შოპენი უსაზღვრო სინატიფით ახველებს
– წერდა ჟორჟ სანდი მადამ დაგუს წერილში თავისი შეყვარებულის, ფრედერიკ შოპენის შესახებ. სანდი ტუბერკულოზით დაავადებულ შოპენს საბრალო მელანქოლიურ ანგელოზს ეძახდა.
მსურს, ტუბერკულოზით მოვკვდე – ამბობდა ლორდი ბაირონი, რამაც ხელი შეუწყო დაავადების როგორც ხელოვანების დაავადებად პოპულარიზებას.
ცოტა უცნაურად ჟღერს იმ დაავადების გარომანტიზება, რომლის დროსაც სისხლს ახველებ, ძალღონეს კარგავ და მუდმივად სიცხე გაქვს, არა? ჰო, მე-19 საუკუნეში ხალხი ცოტა უცნაური იყო. ალბათ იმიტომ, რომ ამდენი თავისუფალი დროის ინსტაგრამისა და ტიკტოკის სქროლვაში გატარების შესაძლებლობა არ ჰქონდათ და სანაცვლოდ, დროს რომელიმე დაავადების გარომანტიზებაში ხარჯავდნენ.
ახალი იმედი
მე-20 საუკუნე მრავალი აღმოჩენის საუკუნე იყო. კაცობრიობამ დიდი ნახტომი გააკეთა ყველა სფეროში, მათ შორის, მედიცინაშიც. სწორედ ამ დროს აღმოაჩინა ალექსანდერ ფლემინგმა პენიცილინი, პირველი ანტიბიოტიკი, რომელმაც მრავალი ინფექციური დაავადების მკურნალობაში უდიდესი როლი შეასრულა. ცოტა ხანშივე აღმოაჩინეს სტრეპტომიცინი, რომელიც ტუბერკულოზის სამკურნალო პირველ მედიკამენტად იქცა, ხოლო შემდეგ პარაამინოსალიცილის მჟავა (რომელსაც ტუბერკულოზის სფეროში მომუშავენი შინაურულად პას-ს ვეძახით). სტრეპტომიცინი და პას-ი კომბინაციაში სამკურნალოდ გამოიყენებოდა. მალე უშუალოდ ტუბერკულოზის საწინააღმდეგო ანტიბიოტიკები, იზონიაზიდი და რიფამპიცინი გამოჩნდა. ტუბერკულოზის გამომწვევი მიკობაქტერიის გარსი საკმაოდ მედეგია, ამიტომ ანტიბიოტიკების უმეტესობა მასთან უძლურია. ხოლო იზონიაზიდი და რიფამპცინი კი მას კარგად ერეოდნენ. ეს ორი მედიკამენტი დღემდე რჩება ტუბერკულოზის სამკურნალო პირველი რიგის მედიკამენტებად.
ტუბერკულოზის საპასუხო დარტყმა
ტუბერკულოზის საწინააღმდეგო ანტიბიოტიკების გამოჩენამ კაცობრიობას იმედი მოგვცა, რომ ერთ-ერთი ყველაზე უხუცესი დაავადება დამარცხდებოდა. თუმცა ეს იმედი მალევე მიინავლა, როდესაც 80-იან წლებში ტუბერკულოზის წამალგამძლე შტამები გამოჩნდა. ანუ, როგორც ტუბერკულოზმა, ასევე იმპერიამ საპასუხო დარტყმა 80-იან წლებში განახორციელეს (🚨 Nerd alert). მსოფლიოში შემთხვევების ზრდის საპასუხოდ, 1993 წელს ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციამ ტუბერკულოზი გლობალური ჯანმრთელობის საგანგებო მდგომარეობად გამოაცხადა.
წამალგამძლე შტამებთან საბრძოლველად მეამბოხეები.. უკაცრავად, მეცნიერები, დატრიალდნენ და ახალი ანტიბიოტიკებიც შეიმუშავეს, ზოგიერტი არსებული ანტიბიოტიკი (რომლებიც სხვა დაავადებების სამკურნალოდ გამოიყენებოდა) ახალი დანიშნულებით გამოიყენეს და ტუბერკულოზის წამალგამძლე ფორმისთვის ახალი სამკურნალო რეჟიმები შეიმუშავეს, რაც რამდენიმე მედიკამენტის კომბინაციას მოიცავდა.
ამჟამად ტუბერკულოზის როგორც წამლისადმი მგრძნობიარე, ასევე წამალგამძლე ფორმების მკურნალობისთვის შესაბამისი რეჟიმები არსებობს და ტუბერკულოზი სრულად განკურნებად დაავადებას მიეკუთვნება.
მსოფლიოში, ტუბერკულოზის სამკურნალოდ მედიკამენტების უშუალო მეთვალყურეობით მიღების პრაქტიკაა დანერგილი, რაც გულისხმობს მედიკამენტის მედდის დაკვირვების ქვეშ მიღებას. ამ დროს პაციენტები ტუბ.დაწესებულებაში მიდიან და მედიკამენტებს ადგილზე იღებენ. იმისათვის, რომ პაციენტებისთვის უფრო კომფორტული და იოლი გამხდარიყო მედიკამენტების მიღება, ბოლო დროს ახალი მეთოდები დაინერგა. მაგალითად, წამლის ვიდეომეთვალყურეობით მიღება – ამ დროს პაციენტი მედდას ვიდეოზარით უკავშირდება და მისთვის სასურველი ადგილიდან (მაგ. სახლში) იღებს წამალს, შესაბამისად, ტუბ.დაწესებულებაში ყოველ დღე სიარული არ უწევს. ასევე შემუშავდა სპეციალური აპლიკაცია, რა დროსაც, პაციენტი წამლის მიღების პროცესში ვიდეოს იღებს და აპლიკაციაში ტვირთავს – ამ ვიდეოს შემდეგ მისი მედდა უყურებს და ადასტურებს, რომ პაციენტმა ნამდვილად მიიღო მედიკამენტი.
თუ კითხვა გაგიჩნდათ, თუ რატომ არის საჭირო ასეთი მჭიდრო მეთვალყურეობა, იმაში დასარწმუნებლად, რომ პაციენტმა წამლები ნამდვილად მიიღო – რადგან ტუბერკულოზი ინფექციური დაავადებაა, დაავადების გავრცელების თავიდან ასაცილებლად, აუცილებელია, დავრწმუნდეთ, რომ ტუბერკულოზის მქონე პირები მკურნალობას სრულყოფილად იტარებენ. ტუბერკულოზის მკურნალობა რამდენიმე თვე გრძელდება, საშუალოდ 4-6 თვე. წამალგამძლე ტუბერკულოზის მკურნალობა უფრო ხანგრძლივი პროცესია, ვიდრე წამლისადმი მგრძნობიარე შტამებისა.
საქართველოში ტუბერკულოზის ეროვნული პროგრამა არსებობს. ტუბერკულოზთან დაკავშირებული ყველა მომსახურება უფასოა – როგორც ტუბერკულოზის სადიაგნოსტიკო კვლევები, ასევე მკურნალობა და მკურნალობის პროცესში საჭირო გამოკვლევები. ტუბერკულოზის სამკურნალო ყველა არსებული მედიკამენტი ხელმისაწვდომია საქართველოშიც და როგორც აღინიშნა, მთლიანად უფასოა პაციენტისთვის.
ჯედაის დაბრუნება
ეს თავი ჯერ ცარიელია და ახალი ამბის ჩაწერას ელოდება. ჯედაი, რომლის დაბრუნებასაც ველოდებით, არა წამალი, არამედ ვაქცინა უნდა გახდეს, რომელიც ტუბერკულოზის პრევენციის, ანუ თავიდან არიდების შესაძლებლობას მოგვცემს. ტუბერკულოზი უძველესი დაავადებაა. ჩვენ საუკუნეები გვქონდა, რომ იგი კარგად შეგვესწავლა და მასთან ბრძოლის ტაქტიკა და სტრატეგია შეგვემუშავებინა. თუმცა მთავარ იარაღში ჯერ კიდევ ჩამორჩენა გვაქვს – ამ ეტაპზე არ არსებობს ეფექტური ვაქცინა. პანდემიამ დაგვანახა, რომ თანამედროვე მსოფლიო ყველანაირად მზადაა, ახალი და ეფექტური ვაქცინები სწრაფად შეიმუშავოს. დროა, ტუბერკულოზიც პრიორიტეტული დაავადებების რიგებში მოექცეს, და როგორც წლევანდელი ტუბერკულოზის მსოფლიო დღის სლოგანი გვეუბნება –
დიახ, ჩვენ შეგვიძლია დავასრულოთ ტუბერკულოზი.